به گزارش تحریریه، امروزه تأمین آب با هدف رشد و توسعه اقتصادی به دغدغه بسیاری از کشورها به خصوص کشورهایی که در مناطق گرم و خشک و بیابانی قرار گرفته اند تبدیل شده است. از جمله این کشورها ایران است. ایران سرزمینی خشک و نیمه‌بیابانی است و متوسط بارندگی 250 میلی‌متر در سال برآورد شده است. این میزان بارش، با دوره‌های 30ساله ،50ساله و 70ساله کم و زیاد می‌شود، به این ترتیب که حجم بارندگی سالیانه 420، 413 و 430 میلیارد مترمکعب می‌گردد. البته ممکن است هر از 70 سال این میزان به 700 میلیارد متر مکعب نیز برسد.

کشور ایران به لحاظ پراکندگی بارش‌ها از نظر زمان و مکان و حجم به‌طور دائم درحال تغییر است به همین دلیل با توجه به برداشت دائمی از سفره‌های زیرزمینی و عدم تزریق منظم و ثابت سفره‌های زیرزمینی، تراز منابع به‌میزان 120 میلیارد مترمکعب منفی است که این مساله باعث فرونشست زمین در مناطق مختلف کشور شده است. متاسفانه پدیده فرونشست در بسیاری از مناطق ایران مثل فارس، خراسان شمالی، تهران، کرمان، همدان و غیره دیده شده است.

طبق آمار حدود 70 درصد بارش و نزولات آسمانی سالانه (400 میلیارد متر مکعب)، تبخیر شده و از دسترس خارج می شود و آب تجدیدپذیری که قابلیت برنامه ریزی دارد، حدود 100 میلیارد متر مکعب است که در مصارف مختلف مثل شرب، کشاورزی، صنعت و محیط زیست صرف می شود. طبق بررسی های انجام شده 100 میلیارد مترمکعب آب مصرفی کنونی، برای برنامه‌های توسعه‌ای در بخش کشاورزی، شرب و صنعت ناکافی و بحران‌آفرین است؛ زیرا که در حال حاضر سرانه هر ایرانی از آب تجدید پذیر در حدود 1300 متر مکعب است که طبق استانداردهای بین المللی باید این میزان 2000 متر مکعب باشد. به تعبیر دیگر کشورها برای رشد و توسعه اقتصادی، نیاز به سرانه آب در حدود 2000 متر مکعب هستند.

 نیاز به افزایش سرانه آب هر ایرانی از آنجا حائز اهمیت است که  اگر استراتژی افزایش جمعیت تا 300 یا 500 میلیون نفر مدنظر باشد، محدودیت منابع آبی با روش‌های فعلی، یک بحران عظیم خواهد بود. آبخیزداری این امکان را فراهم می کند تا امکان تأمین 100 میلیارد مترمکعب آب جدید را با هزینه‌ی اندک و با روش‌های آسان و منطبق با طبیعت و محیط زیست میسر ‌کند.

 متاسفانه اصرار بر جهل و غفلت و نادانی در عدم امکان تأمین آب از منابع داخلی از سوی بعضی از مدیران و کارشناسان، کشور و نظام را به اتخاذ تصمیم‌های نادرست برای تأمین آب از روش‌های بسیار پرهزینه و خسارت‌بار مثل احداث سدهای بزرگ و انتقال آب مکلف و مجبور نموده است. بررسی ها نشان می دهد احداث سدهای بزرگ به لحاظ اجتماعی و اقتصادی موجبات نارضایتی جوامع محلی، فقر، آوارگی، گرانی و تورم، شکاف اجتماعی شده است. علاوه بر این فناوری های مربوط به جمع آوری نزولات آسمانی با انواع سدهای بزرگ و کوچک، استفاده از 300 میلیارد متر مکعب آب را غیر ممکن دانسته و آن را به‌واسطه‌ی تبخیر و تعرق، مهدور می‌شمرد.

همچنین تأمین آب از فرامرزها (انتقال آب) نیز موجب وابستگی عظیم سیاسی امنیتی شدن و برخلاف سیاست‌های صیانت از استقلال و پایداری ملی است و به لحاظ اقتصادی نیز به صرفه نیست. طبق برآوردها هزینه‌ها برای تأمین آب شیرین از شمال و جنوب از حداقل 30 هزار تومان تا حداکثر 60 هزار تومان (دو یورو) حکایت دارد، در حالی که هزینه‌ی تأمین آب با فناوری آبخیزداری و آبخوانداری از 3 هزار تومان تا 5 هزار تومان برای هر متر مکعب است. همچنین انتقال آب باعث تخریب و نابودی جنگل ها، تنوع زیستی و غیره شده که این خسارات غیرقابل جبران خواهد بود.

مزیت و فایده دیگر آبخیزداری نسبت به شیرین سازی آب دریا و انتقال آن، سرمایه گذاری اندک و منطبق بر طبیعت و محیط زیست است و مصالح مورد نیاز در آبخیزداری به صورت بومی تامین می شود و این مساله باعث اشتغال پایدار و رفاه آبخیزنشینان خواهد شد. ولی فناوری شیرین سازی و انتقال آب، فناوری وابسته و پیچیده است که ممکن است در شرایط کنونی اقتصادی، کشور را با مشکلات مختلف ناشی از تحریم مواجه کند.

لذا می توان گفت انتقال آب گرچه مزایایی همچون نامحدود منابع، دسترسی به آب با کیفیت در مقصد، کاهش هزینه های تولید آب با گذشت زمان و پیشرفت فناوری دارد، ولی دارای معایب فراوانی همچون هزینه بالای سرمایه گذاری، هزینه بالای انرژی مصرفی و بهره برداری و نگهداری، اثرات منفی و قابل توجه زیست محیطی، ایجاد تقاضای جدید آب در مسیر انتقال و همچنین طولانی شدن زمان اجرا با توجه به پیچیدگی های فنی و اقتصادی است که این معایب در استحصال آب از طریق آبخیزداری این نواقص وجود ندارد.

بنابراین با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران در مسیر رشد و پیشرفت اقتصادی قرار دارد و رشد اقتصادی در گرو وجود آب پایدار، فراوان و دسترس است، بهترین، موثرترین و ارزانترین شیوه برای تأمین آب جهت مصارف مختلف شرب، کشاورزی، صنعت و محیط زیست و رشد اقتصادی کشور، آبخیزداری و پیاده سازی برنامه جامع آبخیزداری در کشور است.

دانشجوی دکتری و پژوهشگر حکمرانی آب

پایان/